(SND) SAFRANBOLU (ILBARIT KÖYÜ): ATA DOĞAN

MEHMET ATA DOĞAN

Mehmet ata doğan, karamehmetoğlu,sülalesinden,yusuf efendi ve hatice,hanımın oğlu olarak 1896 yılında,ılbarıt köyünde dünyaya gelmiştir.kendinden başka dört kızkardeşi vardır.sırasıyla,sıdıka 1882,hanım 1887,emine 1889 ve fatma 1899 doğumludur.

baba yusuf efendi, oyıllar köyün hatibi ve de katibidir.köymektebine geldiğinde,öğrencilerine,bu gece bir oğlum oldu,ne isimi vereyim dediğinde,öğrencilerinden fıs fıs hafız,mehmet mutlu,hocam 'ata' olsun der.yusuf efendi,daha sonra istanbul,fatih medresesini biterecek olan,mehmet mutlu'nun görüşü ile babası karamehmetoğlu, mehmet'i katarak,oğluna mehmet ata,ismini koyar.

mehmet ata,diğer arkadaşları gibi,oyıllarda ılbarıt mektebinde öğretmelik yapan,aslen bulgaristan,filebe'li olan,mehmet cemil efendide ilkokulu bitirir.bababsı o yıllarda,safranbolu'da yeni açılan rüştiye mektebine,kayıtını yaptırır ve safranbolu'nun eşrafalarından birene oğlunu teslim eder.tabiiki tüm masrafları karşılamak sureti ile...küçük bir anekdot;rüştiye mektepleri,1905 yılında,padişah abdülhamit tarafından açılır ve o yılların orta okullarıdır.ikiye ayrılır,askeri rüştiye ve rüştiye diye...

mehmet ata, rüştiye mektebini bitirdikten,sonra kastamonu öğretmen okuluna girer ve bu okulu muallim olarak bitirir.diğer arkadaşları gibi,öğretmenlik yapamadan,1914 yılında patlak veren birinci dünya savaşına katılmak zorunda kalır.bu arada 17 yaşında evlenmiş ve 1914 yılında ali isimnde oğlu dünyaya gelmiştir.

mehmet ata,birinci dünya savaşına,o yıllarda osmanlı sınırlarında olan,arapistan'da katılır.rütbesi teğmendir ve mayetine askerler verilmiştir.bilindiği gibi,birinci dünya savaşı,aynı zamanda emperyalist devletlerin,pazar savaşıdır.her ne kadar avusturya perensi öldürülmüş falan densede,başta petrolün bulunması,sanayi devriminin hat safhaya ulaşması sonucu,almanya'ya karışı bir tutum söz konusudur.yorgun olan osmanlı,almanların yanında saf almıştır.almanların ülkemiz üzerinden yaptığı,istanbul,bağdat demiryolu ve ingilizlerin,yine o yıllarda açtığı süveyş kanalı başına değildir.

mehmet ata savaşın kızıştığı dönemde,askerleri ile birlikte arap çöllerinde,ingilizlere esir düşer.ingilizler,okumuşları ayırır,okur yazar olmayan,anadolu'nun garip hiçbir şey bilmeyen çocuklarını ,arap çapulcularına teslim ederler.askerlerin bir kısmı süngü ve kılıçla şehit edilirken,bir kısmıda,arap çöllerinde zehirli su birikintilerinde boğularak şehit edilir.

tüm bunları gören mehmet ata,ömrü bboyunca araplardan nefret eder.

daha sonra kendisini esir alan ingilizler gemi ile hindistan ve mısır gibi,egemelikleri altında bulundurdukları ülkeler getirirler.1918 yılında savaşın bitimi ile esirler salıverilir.

bu zaman zarfında,ılbarıt köyünde baş gösteren tifüs salgınında,mehmet ata,babası yusuf efendi ve,eşi emine'yi kayıt etmiştir.ta ki köye dönünce öğrenir.geriye yaşlı bir ana ve küçük bir evlat kalmıştır.

19.mayıs.1919'da atatürk'ün samsun'a çıkması ve kurtuluş savaşı'nın başlaması ile birlikte,mehmet ata,tekrar askere çağrılır.subay olarak anadolunun bazı bölgelerinde görev alır.yaklaşık 3 yıl süren kurtuluş savaşı ,30.ağustos.1922'de sona erer ve terhis olur.bu arada,yamakgilden,hasan kızı havva 1903 evlenir,fakat evliliği fazla sürmez.bir yıl sonra ayrılırlar.bu kez kadıbükü köyünden,uzun yıllarz muhtarlık da yapan neşet gökmen'in kızkardeşi fatma hanımla evlenir. (terzi-fatma) kızı lütfiye 1926 ve oğlu yusuf ziya 1928,dünyaya gelir.tabiki bu arada müracatı dolasıyla,'köy mektebinde' öğretmenlik yapmaktadır.29.ekim.1923'de atatürk cumhuriyeti ilan etmiş ve ilk işi cehalete maruz kalmış anadolu insanını cehaletten kurtarmak ve eğitimdir.zaten başarılı bir öğretmen olan mehmetz ata'ya tekrar girdiği imtahanla,1926 yılında öğretmenlik diploması tekrar verilir.bu kez cumhuriyet öğretmeni olarak.bu diplomanın aslına uygun çekilmiş fotoğrafı;ılbarıt köyü 'müzesindedir'ayrnıca mehmet ata'ya,atatürk'ün 1926 yılında çıkarılan bir kanunla, 'istiklal madalyası' maaşı ve madalyası verilmiştir.

mehmet ata, cumhuriyet kurulduktan sonra ve öğretmenliğe döndükten sonra,bir kaç yıl o yıllarda safranbolu'nun beldesi olan,eflani'nin yağlıca köyünde öğretmenlik yaptıktan sonra,tekrar ılbarıt köyüne gelir ve 1950 yılında emekli oluncaya kadar,köyünde kalır.

ilkönce üç yıl olmak üzere 'köy mektebinde' çocukları okutur.1931-32 yıllarına ait elimin altında o yıllara ait sınıf defterleri var.soyadı olmadığı için esamilerle yazılmış öğrneciler.ben çoğunu çözdüm ve ileride nasip olursa yayınlayacam.

1934-35 yılları arasında 5 yıllık olmak üzere,karamanbaşı mevkiinde, 'akbulak ilkokulu' açılır.okul,ılbarıt,sarıyan ve hacılarobası, yine o yıllarda hacılarobası'nın mahallesi konumda olan geren köyü ve ovacık'ın köylerinden gelen öğrenciler bu okuldan faydalanmışlardır.yine'akbulak ilkokuluna' ait 1934-35 ve 1942-43 yılnın öğreci defterleri var.

aslen hacılarobası,köyünden kendisi gibi öğretmen olan hüsnü yılmaz ile birlikte,akbulak ilkokulunda öğretmenlik yapan,mehme ata,hüsnü yılmaz'ın bedenen biraz rahatsız olası ile yaklaık o yıllarda 150'den fazla öğrenciyi tek başına okutur.

mehmet ata'nın ülkeye kazandırdıkları;üç yıl ılbarıt köyü mektebinden,

mehmet oğlu,ahmet demiralp 1907 'öğretmen-baş öğretmen'

ahmet oğlu, şükrü kaya 1908 'öğretemen'

ömer oğlu ibrahim ünal 1908 'öğretmen'

nuri oğlu mustafa algan 1908 'öğretmen'

akbulak ilkokulu;

1)ilyas oğlu mastafa öğünç 1926 'öğretmen' 'hacılarobası'

2) mehmet oğlu mustafa günal 1928 'öğretmen' 'ılbarıt'

3) mehmet ata oğlu yusuf ziya doğan 'kaymakam' 'ılbarıt'

4) ibrahim oğlu hamdi ünver 1932 'öğretmen' 'hacılarobası'

5) şaban kızı ayşe gökmen 1932 'öğretmen' 'ılbarıt'

6) ömer kızı hacer öztürk 1933 'öğretmen' 'ılbarıt'

7) hasan olu yusuf çil 1933 'albay' 'hacılarobası'

8) mehmet oğlu ismail coşkun 1933 'öğretmen' 'hacılarobası'

9) nuri oğlu mehmet ali san 1933 'öretmen' hacılarobası-sallar mah.'

emeklilikten sonra,1965 yılı sonbaharına kadar ılbarıt köyünde yaşayan mehmet ata,daha sonra safranbolu'ya taşınır.ilkönce kira daha sonra kendine özgü bir ev satın alır ve 1983 yılında vefat eder.mezarı safranbolu mezarlığındadır.kendisini saygı ile anıyorum.

ABDÜLKADİR ÖZER (1932-1998)(YUSUFGİL)

abdülkadir özer,baba hafız mehmet nurettin özer ve akile özer'in oğlu olarak 1932 yılında son evlat olarak ılbarıt köyünde doğmuştur.ilkokulu 'karamanbaşı' 'akbulak' ilkokulunda 5 yıl olarak okumuştur.akbulak ilkokulu yaklışık mahalleri iile birlikte üç köyün öğrencilerine hizmet veren 5 yıllık bir bölge okuludur.

daha sonra,kendi anlatımı ile kendisini yatılı orta okula yazdırır.ortaokul bittikten sonra,imtahana girerek trabzon öğretmen okulunu kazanır.trabzon'da okumak için,hacılarobası köyünden 'agopgilden' remzi güler ile deniz yoluyla trabzon'a ulaşırlar.onları getiren gemi trabzon açıklarında dudur ve büyük kayıklarla yolcular karaya taşınır.şöyle anlatır.denizde dalga vardı.karadenizliler,kayık kenara varır varmaz atladılar,biz remzi ile birbirimize bakıyoruz.bir laz bize ula kıvırcıklar,denizi görünce ödünüz patlıyor,atlayın düşerseniz biz sizi kurtarırız dedeğinde son çare,kayık kıyaya yanaşınca var gücümüzle atladık.daha sonra,okulumuzu bulduk.kayıtlarımızı yaptırdık,fakat yatağımız yorganımız olmadığı için yaklaşık iki aya yakın,remzi arkadaşımla,bir mermerin üzerinde geceleri uyuduk.bir ara kaçmayı düşündük,ama okumak son çaremizdi.

abdümkadir özer,trabzon öertemen okulun bitirdikten sonra ülkemizin bazı bölgelerinde öğretmenlik yaptıktan sonra tekrar imtahana girerek,ilköğretim müfetişi olur.en son görev yaptığı yer ise ılbarıt köyü ve çevre köyler olur.kendisini,yanılmıyorsam 1998,eylül veya ekim ayında kayıp ettik.ben istanbul'da olduğum için,cenaze merasimine katılamadım.istanbul'dan döndükten sonra,safranbolu mezarlığında mezarını bulup ziyaret ettim ve öğretmen arkadaşlarının bıraktığı çelenk solmuş halde halen duruyordu.

bana 30.mayıs.1998 yılında 'yusufgil' ailesi olarak hazırladığı ve çoğaltarak tüm 'yusufgil' aile bireylerine verdiği,bir dosya vermişti.yalnız burada hiç tarih kullanılmamış.sadece 30.mayıs.1998 tatamlanmış tarihi var.kaldıki insan yaşamında tarih çok öremlidir.örneğin ozsmanlı devleti 1299 yılanda osman bey tarafından,bilecik'in söğüt ilçesinde kuruldu.cumhuriyet 29.ekim. 1923 yılanda ilan edildi.tüm bunlar önemlidir ve bir babası hafız mehmet'in ölüm tarihini kullanmış.babam demir çelik işletmelerinden 1953 yılında emekli olduktan sonra,emekli maaşını alamadan vefat etti...

kendisine tüm bu bilgileri nasıl toparladın dediğimde,baban satı demirsöz'den faydalandım demişti.

örneğin,benim kendisine vermiş olduğum,1987 yılında,babam satı demirsöz'le türçeleştiridiğimiz 'köy kayıt'defterinde hemen hemen tüm tarihler mevcuttu.bunu kensine söylediğimde,o defteri benden aldılar ve ankara'da kayıp ettiler demişti.

bu arada ılbarıt köyünün ilk resmi mualimi 'öğretmeni' olan mehmet cemil efendi.bu dosyada yanlış anlatılmış.kadir bey olayı şöyle anlatıyor.istanbul'da karagaşada bunalan mehmet cemil efendi,istanbul'dan kastamonu istigametine giden bir kervanla yola çıkar ve 106 köprüsünde,kurtoğlu değirmeninde,değirmene giden mehmet ata'nın babası yusuf efendi ile karşılaşır.yusuf efendi onu ılbarıt köyüne getirir ve öğretmenliğe başlar.mehmet ata,hüseyin efendi,hasan fehmi efendi ve hasan efendileri okutarak ilerde öğretemen olmalarını sağlar.

sözü edilen kurtoğlu değirmeni,106 köprüsünde değil,hocaköprüsündedir.106 köprüsü ılbarıt köyüne yaklaşık 45 km.dir ki buraya bir günde gidip gelmek oldukça zor.

aslen bulgaristan,filibe'li olan mehmet cemil efendi.1865 doğumlu olup,ılbarıt köyüne,aslen hacıalioğullarından olup,yaklaşık 15 katır ile katırcılık kervanı yapan ve 'katırcı' olarak anılan,hüseyin efendi tarafından getirilmiştir.dolasyıla mehmet cemil efendi sadece kendisi değil,eşi emine,kızı behice ve eşi emine'nin teyzesi,nefise hanım vardır ve mehmet cemil efendi,yamakgilden,kör raşit olarak bilinen,raşit'in evnini güneye bakan odasını restore ettirerek orda ikamet etmiştir.bu ev daha sonra raşit'in damadı,mehmet ali özlü tarafından karakaşgilden mehmet avcı 'koca mehmet'e' satılmıştır.bu vesile ile aynı zamanda bir eğitimci olan,abdülkadir özer'i saygı ile anıyorum.aslında yazılacak çok şey var ,ama ben kısaca özetledim.

not. mehmet cemil efendi ile net bilgi...

'okur yazar sübyan muallim olan mehmet cemil efendi,hedevandigar (bursa) nüfus idaresinden aldığı 4.mart.1313 (1897) tarihinde aldığı teskere osmaniye mucubince (icab) ılbarıt köyü yabancı defterine kayıt edilmiştir.'

(SND) SAFRANBOLU (ILBARIT KÖYÜ)

MEHMET ATA DOĞAN(1896-1983)(YUSUFGİL)